Park prirode Golija

Ski Centri Srbija Golija - Ivanjica Park prirode Golija

Golija je najviša planina jugozapadne Srbije (Jankov kamen 1833 m.n.v), pruža se u dužini od 32 km u obliku položenog latiničnog slova “s”. Po lepoti i raznovrsnosti pejzaža, kao i očuvanosti izvornih prirodnih i kulturnih vrednosti, jedna je od najprivlačnijih planina u Srbiji, pruža se u dužini od 32 km u obliku položenog latiničnog slova “S”. Planina Golija okružena je na severu planinom Jelicom, na istoku Kopaonikom, Čemernim i Radočelom, na zapadu Javorom, a na jugu Zlatarom, Jadovnikom i visoravni Pešter. Područje same Golije ograničeno je dolinom Ibra na istoku, Raške i Ljutske reke na jugu, Moravice na zapadu i srednjim delom doline Studenice na severu i severo-istoku. Odlikuje se bogastvom vode i raznovrsnim živim svetom.

Goliju krasi prostranstvo šumskog pokrivača. Naročito su zastupljenje bukove šume. Neki delovi ovih šuma imaju karakter prašume. Golija je sada naša najšumovitija planina, sa najvećim i najboljim šumskim kompleksima. Njene južne padine obrasle su prostranim livadama i pašnjacima. U smrčevim šumama očuvale su se tresave kao specifični i osetljivi ekosistemi.

Područje planine Golija i Radočelo stavljeno je pod zaštitu kao Park prirode pod imenom “Golija” (površine 75.183 ha) i svrstano je u I kategoriju zaštite kao prirodno dobro od izuzetnog značaja Uredbom Vlade Republike Srbije ( “Službeni glasnik RS”, broj 45/2001. godine).

PARK PRIRODE

Park prirode je područje dobro očuvanih prirodnih svojstava voda, vazduha i zemljišta, preovlađujućih prirodnih ekosistema i bez većih degradacionih promena predeonog lika i u celini predstavlja značajni deo očuvane prirode i zdrave životne sredine

Park prirode sa svojim prirodnim i stvorenim vrednostima zadovoljio je u potpunosti kriterijume za nominovanje Parka prirode “Golija” za Rezervat biosfere po programu MAB-a (Program “Čovek i biosfera “), tako da je deo Parka prirode “Golija” odlukom Komisije UNESCO-a, oktobra 2001. godine proglašen za Rezervat biosfere “Golija-Studenica” (površine 53.804 ha).

Zaštićeno prirodno dobro Golija je planinska regija koja u svojim granicama obuhvata planinu Goliju, Radočelo i vrlo mali deo prostora planine Čemernog. Predeo je izbrazdan dubokim rečnim dolinama, između kojih su uzvišenja različitog oblika i veličine. Slivovi reka Moravice i Studenice sa svojim mnogobrojnim pritokama su glavni nosioci geomorfoloških procesa i oblika reljefa. Područje Golije odlikuje refugijalni karakter staništa što je omogućilo opstanak tercijalne flore. Golija zajedno sa planinom Tarom predstavlja refugijum tercijalne flore u Srbiji i značajna je kao centar genetske, specijske i ekosistemske raznovrsnosti na Balkanu i u Evropi. Floristički biodiverzitet Golije gradi oko 900 taksona biljnog sveta, od toga 729 vrsta vaskularnih gljiva, 40 vrsta mahovine, 117 vrsta i varijeteta algi. Poseban značaj u flori imaju endemične i reliktne vrste, kao i vrste koje su postale ugrožene. Među očuvanim prirodnim retkostima izdvaja se reliktna i endemična drvenasta vrsta planinskog javora (Acer heldreichi), koji je sinonim za floru Golije. U Srbiji se najlepše i najočuvanije zajednice sa gustim populacijama planinskog javora nalaze na Goliji. Pored javora, poseban floristički značaj ima zelenika (Ilex aquiifolium), kao i endemične vrste: Allysum markgrafi, Allysum jancheni, Pancicia serbica, Viola elegantula и Verascum adamovicii. Vrste Pančićeva bedrenica (Pancicia serbica) i Adamovićeva majčina dušica (Thymus adamovici) imaju obeležje lokalnog endemita i vrste su od međunarodnog značaja za očuvanje biodiverziteta. Botanički značajna područja na Goliji čine očuvane lišćarske i lišćarsko-četinarske šume prašumskog tipa, kao i šume četinara, posebno subalpijske smrče.

Na Goliji je do sada zabeleženo 45 vrsta ptica koje spadaju u grupu prirodnih retkosti i registrovano je oko 90 vrsta kandidata za Crvenu knjigu ptica Srbije, što sve ukazuje na veliki značaj ornitofaune Golije kao budućeg rezervata biosfere za očuvanje biodiverziteta ptica.

Kulturno istorijske vrednosti Golije karakteriše brojno prisustvo i tragovi kulturno istorijskog nasleđa na celom području, kao što su: spomenici kulture od izuzetnog značaja: Manastir Studenica, Kraljevo, Brezova (XII vek) i Manastir Gradac, Raška (XIII vek); spomenici kulture od velikog značaja: Crkva Sv. Aleksija, Kraljevo, Milići (XVII vek); Crkva Sv. Đorđa, Kraljčevo, Vrh (XII vek); Crkva Sv. Bogorodice, Kraljevo, Dolac (XV vek); Crkva Sv. Nikole, Kraljevo, Reka, Palež (XIV vek); Gornja isposnica, Kraljevo, Savovo (XIII vek); Manstir Kovilje (crkva Sv. Arhangela i Sv. Nikole) iz XVII veka i Crkva Sv. Preobraženja, Ivanjica, Pridvorica iz XII veka; spomenici kulture-kulturna dobra (proglašena, nekategorisana); spomenici kulture – evidentirani; ostala kulturna dobra (proglašena, nakategorisana); spomenici kulture-evidentirani; ostala kulturna dobra i spomeničko nasleđe u okolini Parka prirode Golija.

Manastir Studenica je osnovan krajem XII veka, kao glavna zadužbina rodonačelnika dinastije Nemanjića, Stefana Nemanje, da bi vremenom postao najznačajniji duhovni centar nove srpske srednjovekovne države i sa najvećim uticajem na društveni i kulturni razvoj zemlje. Često je razaran i nanovo obnavljan. U XVII i XVIII veku u kompleksu manastira se nalazilo 13 crkava sa pratećim objektima, od kojih se do danas ostale očuvane dve: Bogorodičina crkva i crkva Sv. Jakima i Ane. Manastir Studenica, nesporno je jedna od najvrednijih građevina u stvaralaštvu srpskog naroda i jedno od najznačajnijih središta srednjovekovnih zbivanja, već duže, oko 20 godina (svojim vrednostima prelazi granice naše države i nalazi se na UNESCO-kovoj Listi svetske vredne kulturne i prirodne baštine od 1986. godine (zaštitom obuhvaćen prostor oko 262 ha)). U porti manastira nalazi se više vrednih stabala. Jedno od njih je i stablo zelenike (staro oko 90 godina), zaštićeno kao prirodna vrednost i retkost – 1970. godine.

Manastir Gradac je podignut 1268. godine, a zadužbina je kraljice Jelene Anžujske, princeze francuskog porekla i žene kralja Uroša. Činjenica da je ova obrazovana žena provela životni vek na srpskom dvoru imala je širokog uticaja na obrazovanje i kulturu. Pri manastiru je osnovala prvu devojačku školu u kojoj su se obrazovale srpske plemkinje.

Vlada Republike Srbije za staraoca Parka prirode odredila je Javno preduzeće za gazdovanje šumama “Srbijašume” iz Beograda.

JP “Srbijašume” , kao staralac, u obavljanju poslova zaštite i razvoja Parka prirode obezbeđuje: sprovođenje Programa zaštite i razvoja; sprovođenje propisanih režima zaštite i očuvanja prirodnog dobra; unutrašnji red i čuvarsku službu; naučno-istraživačke, kulturne, vaspitno-obrazovne, informativno-propagandne i druge aktivnosti. Poslove neposrednog starateljstva na terenu sprovode tri Šumska gazdinstva : ŠG “Golija” Ivanjica, ŠG Raška i ŠG Kraljevo.

Park prirode Golija sačinjen je od prirodnih, kulturnih i funkcionalno povezanih prirodnih i predeonih celina, koje su u cilju efikasnog planiranja i sprovođenja zaštitnih mera, razganičene na više podpodručja ili lokaliteta. Područje parka je zonirano u tri stepena zaštite, odnosno 18 lokaliteta je pod režimom zaštite I stepena, 20 područja je pod režimom II stepena zaštite i ostalo područje je pod III stepenom zaštite.

Lokalitetima pod režimom zaštite I stepena obuhvaćena su staništa prirodnih retkosti biljnih i životinjskih vrsta, kao i specifične biljne zajednice koje predstavljaju značajan element osnovnih vrednosti zaštićenog prostora, osetljivi ekosistemi tresava, Košaninova jezera, Dajićko jezero, izvorište Golijske reke i Studeničke reke, kao i slapovi reke Izubre.

Režim II stepena zaštite pokriva područje gde je za očuvanje izvornih prirodnih vrednosti potrebno preduzimati posebne mere unapređivanja, tj. za koje je potrebno veće učešće čoveka radi obezbeđenja uslova za opstanak i unapređenje prirodnih vrednosti.

U III stepenu zaštite dozvoljeno je selektivno i ograničeno korišćenje prirodnih bogatstava i kontrolisane intervencije i aktivnosti u prostoru koje su usklađene sa funkcijom zaštićenog prirodnog dobra.

Park prirode Golija obuhvata područje opština Ivanjica (41.755 ha ili 55,5%), Kraljevo (12.049 ha ili 16,1%), Raška (12.623 ha ili 16,8 %), Novi Pazar (5.891 ha ili 7,8 %) i Sjenica (2.865 ha ili 3,8 %).

Ukupna površina PP “Golija” iznosi 75.184 ha, od čega pod režimom I stepena zaštite je oko 554 ha ili 0,74%; pod režimom II stepena zaštite je 3.883 ха ili 5,16% i pod režimom zaštite III stepena zaštite je 70.746 ha ili 94,1%.

U PP “Golija” pod šumama se nalazi 39.528 ha ili 53% od ukupne površine parka. U privatnom vlasništvu je 18.460 ha ili 46,7%, a u državnom i društvenom vlasništvu je 21.068 ha ili 53,3%. U okviru granica parka prirode nema nijedno urbano naselje a ruralnih je 32.

Lokaliteti koji se nalaze pod režimom I stepena zaštite su: “Ispod Jankovog kamena” (60,80ha); “Pašina česma” (0,20ha); “Karalići” (34,00ha); “Vodica” (63,60ha); “Tresava na Belim vodama” (15,20ha); “Dajićko jezero” (1,00ha); “Palež” (60,80ha); “Košaninova jezera” (26,80ha); “Crepuljnik” (65,80ha); “Izubra” (66,10ha); “Iznad ljutih livada” (27,60ha); “Crna reka” (28,80ha); “Radulovac” (4,00ha); “Izvorište Crne reke” (0,20ha); “Isposnice” (20,50ha); “Radočelo” (44,00ha); “Plakaonica” (24,80ha) i “Ravnine” (32,40ha).

Lokaliteti koji se nalaze pod režimom II stepena zaštite su: “Jankov kamen” (390,20ha); “Bojevo brdo” (133,95ha); “Jelića strugare” (12,00ha); “Golijska reka” (851,00ha); “Međugorski potok” (390,20ha); “Bele vode” (84,40ha); “Dajići” (55,80ha); “Jelenovica” (125,20ha); “Orlov kamen” (132,35ha); “Pod Crepuljnikom” (362,10ha); “Brusničke šume” (194,60ha); “Ugljare” (52,80ha); “Ljute livade” (282,00a); “Vlaški most” (231,20ha); “Suvi breg” (25,60ha); “Odvraćenica” (29,00ha); “Gradina” (226,70ha), “Radočelo II” (82,40ha); “Plakaonica II” (86,80ha) i “Retko Bučje” (134,80ha).

Izvor: subjel.earth.rs