Skijanje u Crnoj Gori - od početka

Istorija Istorija skijanja u Crnoj Gori Skijanje u Crnoj Gori - od početka

Skijanje u Crnoj Gori - od početka

Autor: Branko Krivokapić
Članak: Da li je skijanje u Crnoj Gori na tankom ledu?
Izvor: fosmedia.me 27.02.2018.

Skijanje? Bješe to onaj sport sa živopisnim snježnim planinskim pejzažima u pozadini, pogodnim za odmaranje očiju u pauzama gledanja fudbala na TV-u? Da, pa šta s njim? Ništa.

Začkoljica sa skijanjem u Crnoj Gori je baš ta što se u njemu, iz perspektive prosječnog konzumenta sportskih dešavanja navučenog na TV prenose i čitanje portala, najčešće ne dešava – ništa. Što i ne zvuči kao bitan problem – zavisno od ugla iz koga gledate. Skijanje je ionako rezervisano za alpske i skandinavske zemlje, i tek ponekog entuzijastu iz Sjedinjenih Država, Kanade, Rusije ko je tu da razbije jednoličnost.

Za crnogorske skijaše čujemo uglavnom samo pred učešća na Olimpijskim igrama ili Svjetskim prvenstvima, u, političkim novogovorom rečeno, „posljednjem minutu sportskog dnevnika“; obično smo spremni da se podsmijemo kada saznamo za njihov rezultat, da ispišemo neki ironični komentar na internetu ili se zapitamo kuda idu pare nas, poreskih obveznika, kada bi mogle da budu uložene na... Na... Nešto korisnije, je li, šta god to bilo.

I time smo iscrpili svoje zanimanje za bijeli sport.
Da li je, zaista, skijanje u Crnoj Gori na tankom ledu?

Neispunjeno proročanstvo „đavola na šticama“
Da bismo se vratili na izvor skijanja u Crnoj Gori, valja da doskočimo dva vijeka unazad, u januar 1893. kada se skandinavski avanturista, oficir i džentlmen norveške kraljevske vojske Henrih Augusto Angel, vođen znatiželjom, iz Kotora, još pod vlašću Austrougarske, zaputio ka Cetinju sa skijama na ramenu.

*********Kapetan Henrik Angel

Prva stanica na crnogorskoj teritoriji su mu bili Njeguši, gdje je mještanima pokazao čudo neviđeno: vještinu održavanja na snijegu.
„Đavo na šticama“ – odmah su ga prozvali. Da li je đavo ili su mađije, tek Angel je preko prevoja Bukovice doskijao do male crnogorske prijestonice i potrudio se da njegov boravak ne ostane nezapažen.
„Ima nekoliko dana da se bavi u našoj sredini g. H. Angel“ – pisao je Glas Crnogorca. „Došao je iz Kotora na ližama kojima se u Norveškoj ide ili bolje reći leti po snijegu. To su metar i po dugi poplati kojima se može po najvećem snijegu, i uz brdo oditi.“
Za svoju novotariju Angel je zainteresovao i gospodu na dvoru, primio ga je i ugostio sa visokim počastima knjaz Nikola, koji je, navodno, odmah telegrafisao u Beč da naruči skije.
U duhu one „hljeba i igara“, organizovana je i svojevrsna pokazna vježba – trka između skijaša i „golonogog“ gardiste.

„Crnogorac je upadao u snijeg do kukova, mučno ga je bilo i gledati, a skijaš je brzo odjurio i pobjeda je lako pripala norveškom sportu“ – napisao je Angel u svom toplotom i divljenjem prožetom djelu „Kroz Crnu Goru na skijama“ (1895), jednom od tri posvećena boravku među „sinovima crnih planina“.
Angel je nakon Cetinja posjetio Rijeku Crnojevića, Podgoricu, Danilovgrad, Nikšić... Nisu ga omeli "crveni alarm" i visoki sniježni nameti.
„I neće dugo potrajati, i svuda će se vidjeti tragovi skija... Skijaški sport ima sve izglede da se odomaći“ – prognozirao je.

Slijedi tanani zahvat u etnopsihologiju.

„A oni posjeduju sve vrline neophodne budućem skijašu: bistre su pameti, spretni, hrabri i – lakomisleni. Crnogorci nikada ne počinju spust niže od njihovog učitelja. Jer, ne žele da neko pomisli kako se oni plaše.“

Kako li je brzo stigao da nas upozna, a boravio je ovdje manje od mjesec?
Nakon Angelove posjete buknuo je interes za skijanje, društva su nicala na sve strane... Ma, kakvi – samo provjeravamo koliko budno pratite tekst.

Po svoj prilici, zanimanje se istopilo sa snijegom i dolaskom prvih proljećnjih dana. Za podatak koji se može naći na internetu da je 1893. na Cetinju osnovano prvo skijaško društvo na Balkanu, postoji „osnovana sumnja“ da je netačan – pisanih tragova nema. Sportska mitomanija?

Za najbolje mastiljara, pepeljara i – budilnik
Trebalo je da prođu četiri decenije od Angelovog upoznavanja sa Crnom Gorom (drugi put je nakratko svratio u februaru 1914) i 11 godina od njegove smrti da bi se Crnogorci organizovano počeli baviti skijanjem. I to na obroncima Bjelasice.

U Zetskom glasniku od 11. februara 1933. saznajemo da je u Kolašinu „skijaško društvo osnovano prije nekoliko dana. Predsjednik je Vasilije Miletić, zastavnik, potpredsjednik Novak Bošković, direktor Gimnazije, sekretar Apostol Nedić. Evgenije Džamonja (Slovenac koji je služio kao poručnik u kolašinskom garnizonu, prim. autora) održao je predavanje o skijanju.“

Više detalja dobijamo iz Slobodne misli, koja piše da su skije opažene na Bjelasici još 1905. kada je preko planine prešla „grupa švajcarskih turista“.

Zvuči šablonski, ali je tako: prve skije u Crnu Goru je donio Norvežanin, a formiranje prvog društva je pokrenuo Slovenac, koji je „zainteresovao kolašinsku omladinu za skijanje.“

U februaru 1933. priređeno je i prvo takmičenje.

„Prije neki dan održana je skijaška utakmica na stazi od pet kilometara (u nordijskom trčanju)“ – nastavak je teksta iz Slobodne misli. „Prvi kolašinski skijaš je Milo Raketić, početnik.“

Do Drugog svjetskog rata čitamo i o skijaškim „utakmicama“ na Orjenu (Crkvicama) i Lovćenu.

U najkišovitijem kraju Evrope 10. marta 1935. na bijeloj stazi se našlo 45 skijaša.

„Pobjedu na fabričkim skijama odnio je seljak Jefto Samardžić. Na poklon je dobio mastiljaru i pepeljaru“ – javlja Glas Boke iz Crkvica.

„Najbolji na seljačkim skijama Simeon Samardžić nagrađen je budilnikom.“

Trebalo je, ipak, da prođe još dugo da bi se skijanje u Crnoj Gori razbudilo.

I Crnogorci su (ski) skakali i upražnjavali bijatlon
Nepune četiri godine po okončanju Drugog svjetskog rata, preciznije 22. i 23. marta 1949, u Kolašinu je održano prvo republičko prvenstvo, na kome su praktikovani nordijsko trčanje na 12 kilometera (najbolji Mišo Medojević, član Gorštaka/Bjelasice), slalom (Jovo Rakočević, Ika, Berane) i smuk/spust (Petar Rakočević, Gorštak). "Uz veliko interesovanje" učestvovali su takmičari iz Kolašina, Berana, Cetinja i Pljevalja.

Krajem godine osnovan je Smučarski savez Crne Gore. O ozbiljnom zamahu skijanja svjedoče klubovi koji niču širom Republike: uz pomenute gradove, društva su dobili Žabljak, Nikšić, Rožaje, Bijelo Polje, Šavnik, Titograd, Plav, pa i Kotor i Herceg Novi...

Tokom sedme decenije, ostao je zabilježen podatak da je na opštinskom takmičenju u Nikšiću učestvovalo - 150 takmičara. Crnogorski šampionati su okupljali oko 100 učesnika, zato što je sito bilo gusto i nadmetali su se samo ponajbolji sa lokalnog nivoa.

Tih godina Crna Gora se pozicionira i na jugoslovenskoj skijaškoj mapi – Žabljak je ugostio dva prvenstva SFRJ u nordijskim disciplinama.

“Gotovo da i nema kuće u opštini bez medalje ili ukućanina koji makar jednom nije nosio takmičarski broj“ – kazao je u intervjuu za agenciju Mina u januaru 2016. Goran Grbović, tadašnji crnogorski selektor.

„Pravi polet se desio nakon izgradnje ski-skakaonica, koje su prethodile državnim prvenstvima u nordijskim disciplinama 1962. i 1965. godine. Slavni skakač Janez Polda je učio skakače, a trkače jedan od ponajboljih iz tog sporta Nikola Štrbenk.“

Najbolji jugoslovenski nordijci prvi put su se okupili na Žabljaku od 8. do 11. marta 1962.

„Izgrađena je 60-metarska skakaonica“ – riječi su u to vrijeme predsjednika PSD Durmitor Miloša Dakića, izgovorene u razgovoru za Pobjedu. „Za izgradnju... dobili smo pomoć od Izvršnog vijeća Crne Gore od 5 miliona dinara.“

Iz 1962. potiče i crnogorski rekord u ski skokovima – Žabljačanin Božo Čvorović, i danas vitalan, doskočio je do 42 metra (neki izvori tvrde 46).

Nije bilo puno prilike za popravljanje granice, jer su koju godinu kasnije konstrukcije porušene. Zameo ih vjetar...

Tri godine kasnije, održan je još jedan državni šampionat na Žabljaku.

„U svih 11 disciplina Slovenci su zauzeli prva mjesta. Poslije njih, najbolje plasirani su članovi PSD Durmitor“ – javila je Pobjeda.

Crnogorci, istina, nisu mogli da se porede sa neprikosnovenim Slovencima, ali su bili rame uz rame, ako ne i bolji od zimskih sportista iz drugih jugoslovenskih republika, kako u nordijskim, tako i u alpskim disciplinama.

Tako su u makedonskom Mavrovu na Jugoslovenskim sportskim igrama, tada vrlo cijenjenom takmičenju, skijaši Durmitora 19. i 20. februara 1966. osvojili dva šampionska naslova – Jovan-Rajo Baranin u veleslalomu za starije omladince, a Anica Baranin u trčanju na tri kilometra...

No, da nam ne zamjere ni vječni skijaški rivali Žabljačana – Kolašinci. Dok prvi još pominju davnašnje asove Radomana Šamšala i Vuka Šibalića, drugi im odgovaraju sa Milom Rakočevićem, Radovanom Mišom Martinovićem...

„Polazak na republička takmičenja tokom 70-ih i 80-ih godina, kada je skijanje organizaciono i takmičarski doživjelo bum u našem gradu, su bili prave smotre, događaji kao da se ide na Olimpijske igre“ – prisjeća se Boban Džim Brković, ranije trofejni skijaš a i dalje nesmanjeni zanesenjak, autor FB stranice Kolašinski sportski vremeplov, izdašne riznice zanimljivih podataka iz prošlosti.

„Klubovi jaki, mnogo ljudi u upravama, oprema nabavljena iz Slovenije... Kao i Žabljačani, imali smo priličnih uspjeha na međurepubličkim tromečevima, na kojima smo se takmičili sa Makedonijom i BiH.“

Uspomene naviru...

„Sjećam se prvenstva u spustu na žabljačkom Štuocu, na kome nije bilo dovoljno skija za sve. Zbog toga smo pravili ljudski lanac, raspoređivali se na svakih 50-ak metara na stazi. Kada neko završi, odmah smo trčali jedan do drugog, predavali skije, kako bi onaj koji je na startu mogao da krene.“

Detalja sa otvaranja Prvenstva CG sredinom 70-ih na Žabljaku;
Izvor: Kolašinski sportski vremeplov

Staza na Štuocu, svjedok brojnih takmičenja, inače, više nije aktivna.

Što se može reći i za bijatlon – iz današnje perspektive neobično i zvuči da je Crna Gora imala bijatlonce. Sredinom 80-ih Poljak Tadeuš Jankovski, podučavao je omladinke Branku Tomčić, Milanku Baranin i Vesnu Grbović, koje su imale zapažene uspjehe na Balkanskom prvenstvu, dok je Goran Grbović u pionirskoj konkurenciji osvojio bronzu na nezvaničnom prvenstvu Evrope u Poljskoj.

Nekada bilo...

Skraćenjem državnih okvira, crnogorski skijaši su počeli da osvajaju šampionske titule nadmećući se sa predstavnicima Srbije. Ipak, Crna Gora ni u SFRJ, baš kao ni u SRJ nije imala svog predstavnika na zimskim Igrama u skijanju, mada je ostalo zapisano da su Ratko Vujičić (alpsko skijanje) i Radenko Vuković (nordijsko trčanje) bili u užoj konkurenciji za nastup u Sarajevu 1984...

Uz to, u izboru najboljih crnogorskih sportista, koji od 1954. sprovodi Pobjeda, a koji se može uzeti kao releventan presjek domaćih sportskih prilika, tokom perioda SFRJ se nikada među deset nagrađenih nije našlo ime nijednog predstavnika zimskih sportova. A na dugoj listi naći ćete padobrance, sportske ribolovce, vazduhoplovne jedriličare, motorne pilote...

Tek 1992. u 10 najboljih uvrštena je nordijska skijašica Branka Tomčić, do danas jedini predstavnik sportskih igara na snijegu.

Dakle, tradicija i masovnost nisu bili upitni, a kvalitet nije (dovoljno) prepoznat, makar ne od onoga što obično nazivamo javnošću.

Da li je čaša dopola puna ili otpola prazna?

A skijanje u Crnoj Gori danas?

Još jednom ćemo se vratiti intervjuu ranijeg selektora Gorana Grbovića u kome je rekao da stanje nije zadovoljavajuće.

„...ukoliko tome dodamo da je skijanje u našem regionu počelo na Durmitoru i da smo imali uspješne reprezentativce u alpskom i nordijskom skijanju i to u znatno lošijim uslovima, zaključak je da bi danas trebali da budemo u mnogo boljoj poziciji kad su zimski sportovi u pitanju.“

Aktuelni selektor Rajko Kosić je, na drugoj strani, zadovoljan skijaškim aktivnostima u Crnoj Gori.

„Djeca uzrasnih kategorija 1 i 2 su se upravo vratila sa međunarodnih takmičenja u Sloveniji, Hrvatskoj, BiH, Srbiji. Svakog vikenda su na programu Kup takmičenja koja organizuju klubovi za kategorije cicibani, djeca 1 i 2“ – rekao je za FOS Kosić.

„Održali smo FIS takmičenje Kup malih nacija, sa 72 takmičara iz 19 država. U martu nas očekuju brojna takmičenja sa juniorskom i seniorskom reprezentacijom, kao i organizacija nacionalnih prvenstava, kako u alpskom, tako i u nordijskom skijanju. Uz sve to, biće održani i podsezonski seminar za instruktore i trenere.“

Takmičenja očigledno ne manjka. Da li i takmičara u seniorskom uzrastu?

Na crnogorskom šampionatu u alpskom skijanju organizovanom prošle godine od 19. do 23. marta u Kolašinu, u slalomu i veleslalomu su nastupali dva reprezentativca i četiri reprezentativke.

„Sva seniorska takmičenja koja se održavaju u Crnoj Gori posljednjih godina su međunarodnog karaktera, a u kalendaru su Svjetske skijaške federacije. Na nacionalnom prvenstvu učestvovale su 23 države sa 86 takmičara“ – kaže Kosić.

„Aktivno je 16 klubova. Trenutnih problema nema, a generalno, uvijek može bolje.“

Kako smo prolazili na ZOI

Crna Gora je prvi put samostalno učestvovala na Zimskim olimpijskim igrama u Vankuveru 2010. Predstavljao nas je Bojan Kosić – u slalomu je zauzeo 40. mjesto, a u veleslalomu 61.

Četiri godine kasnije u Sočiju 2014, pod crnogorskom zastavom takmičili su se skijaši Tarik Hadžić (38. u slalomu, 62. u veleslalomu) i Ivana Bulatović (44. u slalomu).

Od novembra 2016, Crnogorski olimpijski komitet je iz sredstava Fonda olimpijske solidarnosti obezbijedio sedam stipendija kao podršku mladim takmičarima za ostvarivanje norme za učešće na ZOI u Pjongčangu.

Po principu, „na svakim Igrama u masovnosti napredujemo“, Crna Gora je na nedavno završenim Igrama u Južnoj Koreji 2018 imala troje predstavnika. Sve troje sa B normama, a među njima i prvi put nordijsku skijašicu – Kolašinka Marija Bulatović zauzela je 88. poziciju od 90 takmičarski u disciplini 10 km slobodnim stilom

Alpski skijaš Eldar Salihović je bio 64 (od 110), a Jelena Vujičić 58. (od 81) u veleslalomu; oboje nisu završili slalomske vožnje...

Jednom učenici...
Ako u skijašku računicu unesemo i finansije, zapravo njihovo hronično pomanjkanje, ući ćemo u začarani krug: rezultata kojima bi se napravio proboj nema jer nema ni ozbiljnijeg ulaganja, a ozbiljnijeg ulaganja nema, jer nema rezultata.

(Uzgred, Ministarstvo sporta i omladine je na nedavno završenom konkursu za sufinansiranje projekata sportskih saveza i klubova dodijelilo Skijaškom savezu 50.000 eura za aktivnosti u 2018, dok je ukupno 7 klubova zajedno dobilo još 7.500 hiljada.)

Da ne zalazimo u pitanje koliko je roditeljima atraktivno, a opterećujuće po kućni budžet, da stimulišu svoju djecu da se okrenu takmičarskom skijanju...

A da li je opravdano pojaviti se na Igrama samo da bi se potvrdila Kubertenova maksima o važnosti učešća?

Možda nam u odgonetanju pomogne primjer princa Alberta II od Monaka, čije se bogatstvo procjenjuje na milijardu dolara.

A koji je učestvovao na svim ZOI od 1988. do 2002. vozeći se u bobu i nikada nije bio bolje plasiran od 25. mjesta (u Kalgariju 1988. u bobu dvosjedu u konkurenciji 41 posade), a nije klonuo ni kada je padao do 43. pozicije (od 46 timova, Albervil 1992). Hir plemića?

"Uvijek sam nestrpljivo iščekivao Igre i radovao im se kao dijete Božiću" - kazao je princ u jednom razgovoru za medije. "Sjećam se kada sam prvi put nosio zastavu Monaka na otvaranju. Bilo je veoma emotivno, ne samo zbog toga što shvatate da ste na najvećem sportskom i kulturnom događaju na planeti, već zbog toga što predstavljate svoju zemlju i mnogi vaši sunarodnici vas gledaju."

Summa summarum: 125 godina nakon što smo proskijali i 85 otkada se takmičimo na skijama, i dalje smo u poziciji da budemo učenici.

A to nam – sudeći po reakcijama na rezultate naših takmičara na velikim takmičenjima – baš i ne godi, ovakvim kakve nas je Angel vidio: bistrim, spretnim, hrabrim i – lakomislenim.